TOPLUM HAYATI VE ÇOCUK EDEBİYATI
25.11.2017 tarihinde Taze Kitap,Öğretmenler Günü hediyesi niyetine, "Çocuk Edebiyatı Muhabbeti"programı düzenledi.Programda alanında uzman bir sürü isim konuşmacı olarak yer aldı.Başta Zeynep Sevde olmak üzere ,emeği geçenlere teşekkür ediyorum.Programda aldığım notları paylaşmadan evvel,2005 yılında hazırladığım "Çocuk Duygusu Dergisinin İncelenmesi" tezinin ön sözünde yer alan "Toplum Hayatı ve Çocuk Edebiyatı" yazımı,konuyla bağlantılı olduğu için, paylaşmak istedim.Keyifli okumalar...
TOPLUM HAYATI VE ÇOCUK EDEBİYATI
1830 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı'yla,toplum hayatında pek çok değişiklikler meydana gelmiştir.Osmanlı İmparatorluğu bu fermanla,siyasi fayda beklentisinin yanında,müslim ve gayr-i müslimler arasında şahsi haklar açısından eşit bir cemiyet düzeni kurmayı amaçlamıştır.Bu durum,mevcut Osmanlı yapısına ağır bir darbe vurmuştur.Daha sonra ilan edilen Islahat Fermanı(1856) bu düşüncelerin devamı mahiyetini taşımaktadır.19.yüzyıl boyunca ise yenileşme hareketleri,günlük yaşayışın her alanına yayılmıştır. "Ulaşımda vapur ve trenler,aydınlanmada gazhaneler,giyim kuşamda Avrupa tarzı elbiseler,sağlık alanında meydana gelen Batı orijinli değişmeler ,Avrupa'daki eğitim sistemini hedefleyen yeni tarz okullar,gazeteler,dergiler ve basın dünyasında ortaya çıkan yenilikler başta İstanbul olmak üzere belli başlı şehirlerde açılan Avrupa'nın büyük mağazalarının şubeleri Osmanlı Devletinde batılı ve Avrupalı yaşayışın yayılmasında etkili oldu."(1) Tolumun her alanında meydan gelen bu değişimlerin ,büyüklerin üzerinde etkisi olduğu kadar çocukların üzerinde de bir takım etkileri olmuştur.
"Tanzimat dönemine kadar Osmanlılarda çocuğun ayrı bir yeri ve konumu yoktu.Yani çocuk farklı bir varlık olarak toplumda yer almıyordu.Şüphesiz çocuklar sosyal hayat içerisinde her zaman mevcutlardı.Aile içinde bulunuyorlar,sokakta oyun oynuyorlar,okula gidiyorlardı.Bununma beraber çocuğun farklı bir varlık olduğu ,değişik şeylere ihtiyaç duyduğuya bilinmiyordu ya da öyle şeyler akla bile gelmiyordu." (2) Değişimle birlikte çocuğa bakış değişmiş,çocuk ayrı bir birey olarak algılanmaya başlamıştır.Çocukla ilgili bu değişimler ,ilk olarak İstanbul,Selanik gibi kozmopolit yaşantıların olduğu şehirlerde başlamış,diğer şehirlere yayılmasıMeşrutiyet dönemini bulmuştur.Bu farklı algılayışla birlikte,çocukla ilgili yeni ihtiyaçlar doğmuş,bu ihtiyaçların bir kısmı devletin açtığı okullar,sağlık hizmetleri tarafından karşılanırken;oyuncak yayın gibi bir takım ihtiyaçları da değişen toplum tarafından karşılanmıştır.
19.asrın özellikle ikinci yarısından sonra,çocuk eğitimi anlayışı değişmeye başlamış ve Avrupa ile mukayeseler yapılmıştır.Bu dönem çocuk eğitim ve terbiyesi için yeni adımların atıldığı bir dönem özelliği taşımaktadır.Tanzimat Fermanı ile birlikte toplumda Fransız etkisi görülmeye başlamıştır.Çocukları Fransız mürebbiyeler eğitmeye başlamış,bu mürebbiyeler,Fransızca yanında Fransız kültürünü de öğretmişlerdir.
Tanzimat'ın ilanına kadar dünya edebiyatında olduğu gibi Türk edebiyatında da çocuk edebiyatının ilk ürünleri sözlü geleneğimizin içinde yer almıştır.Şiirler,masallar,destanlar,kıssalar,tekerlemeler,Nasreddin Hoca Fıkraları.Karagöz oyunları bu sözlü geleneğin içinde yer almış edebi türler olarak karşımıza çıkar.Osmanlı toplumunda çocuğun yaşantısı ayrı olarak ele alınmadığı,çocuk sanki küçük bir yetişkin gibi değerlendirildiği için ,ismini zikrettiğimiz türler,önce yetişkinler için yazılmış daha sonra çocuk edebiyatına mal edilmiştir.
Çocukların giyimleri de değişmiştir .Avrupa'nın büyük mağazalarının şubeleri İstanbul'da açılmaya başlamış,buralarda özel oyuncak bölümleri hazırlanmıştır.
Bütün bu değişiklikler Tanzimat'la birlikte yayımlanmaya başlayan,gazete ve dergiler yardımıyla herkese duyurulmuştur.Bu dönemde sadece çocuklar için gazete ve dergiler yayımlanmaya başlamıştır.Bundaki amaç,çocukların eğitimine katkıda bulunmaktır.Bu dergiler sayesinde çocuklar, Avrupa'yı ve Avrupa yaşayış şeklini öğrenmişler,keşif ve icatlardan da haberdar olmuşlardır.
(1)Cüneyd Okay,Osmanlı Çocuk Hayatında Yenileşmeler,Kırkambar Yayınları,İstanbul,1998,s.22
(2)Cüneyd Okay,Osmanlı Çocuk Hayatında Yenileşmeler,Kırkambar Yayınları,İstanbul,1998,s.26
Yorumlar
Yorum Gönder