EY MASAL! NEREDEN GELİR NEREYE GİDERSİN?
Mevlana Mesnevi'de "Hamdım,piştim,yandım "diyor.Bu sözü kamil insan olma yolculuğuna çıkan kişiler için söylüyor.Biliyoruz ki her ortaya çıkan varlığın ,olgunun,olayın,sanat eserinin,icadın ortaya çıkış evreleri vardır.Masallar da bu değişimi kendi içinde en çok yaşayan bir tür olarak karşımıza çıkar.Neden en çok masallar? sorusunun yanıtı ise,masalların dilden dile aktarılarak günümüze ulaşmış olmasından kaynaklanır.Genel olarak,dünyada masalın kaynakları ve çeşitlerinden özelde de Türk masallarından kısaca bahsetmek isterim.
Eski araştırmacılara göre ilk masallar,Hint Veda'larıdır.Hindistan'da ortaya çıkan bu masalların deniz yoluyla Avrupa'ya ulaştığı ve dünyaya yayıldığı kabul edilir.O dönem yolculuklar çok uzun sürdüğü için gemilerde masalcılar da bulunur,bunlar,her gün gemidekilere çeşit çeşit masallar anlatırmış.Bu masalların da Hindistan'a ,Babil ve Mısır'dan geldiği söylenir.Bu durum masalların kaynağı hakkında birçok farklı görüşün ortaya çıkmasına sebep olur.Her edebi türün kendi içinde çeşitlere ayrılarak incelendiğini göz önüne alırsak,masalların ,bu alanda araştırma yapanların kriterlerine göre sınıflandırıldığı sonucuna ulaşırız.
Masal deyince aklımıza ilk gelen isimlerden olan Grimm Kardeşlere göre,masalların kaynağı olarak iki görüş kabul edilir:İlki; Hint-Avrupa dilleri içinde yer alan milletlerin masalları, bilinmeyen bir
zamandan Hint-Avrupa medeniyetinin mirasıdır(Hint-Avrupa Teorisi) İkincisi;masallar, eski mitlerin parçalanmış halleridir. Bunlar ancak içinden çıktıkları
mitlerin kesin olarak izah edilmesiyle anlaşılır.( Parçalanan Mitler Teorisi)
S. Thompson’a göre,masalların kaynağı;Eski Mısır Papirüsleri,Babil ve Asurlulara ait olan belgeler,Eski Yunan'da Ezop tarafından edebi çerçevelere sokulan hayvan masalları, Latin kökenli Matemarphoses ve Hindistan'da yer alan farklı farklı inanışlardır.Thompson’un
bugün de kabul edilip uygulanan beşli sınıflaması şöyledir : I. Hayvan Masalları II. Asıl Halk Masalları III. Güldürücü Hikayeler, Nükteli Fıkralar IV. Zincirlemeli Masallar V. Sınıflamaya Girmeyen Masallar
Wundt’a göre, masallar kategorilerine göre yediye ayrılır:1) Konularını mitolojiden alan masal ve fabllar 2) Konuları tamamen olağanüstü olan masallar 3) Biyoloji ile ilgili masal ve fabllar 4) Konuları tamamen hayvanlarla ilgili masallar 5) Konuları “menşei” ile ilgili masallar 6) Güldürü masalları ve fablları 7) Eğitim amaçlı fabllar
Masalla ilgili bu kategoriler,birçok araştırmacı tarafından genel itibariyle kabul görür.Fakat masal deyince herkes tarafından kabul edilen bir isim vardır ki,onun eseri,masal araştırmaları ve incelemeleri açısından başyapıt kabul edilir ve kitaptaki teknikler kullanılır.Bu isim,V. Ja. Propp,eseri de "Masalların Yapısı ve İncelenmesi"dir.
Propp, hayvanları konu alan masallarda olağanüstü unsurlar ön planda olabileceği; ya da olağanüstü masallarda hayvanların önemli roller oynayabileceği için kesinlik sunmadığını belirtirken,masallarda değişik kahramanlara, benzer aksiyonların verildiğine dikkat çekerek, kahramanların fonksiyonları bakımından masalları incelemenin mümkün olduğuna karar verir.Propp,masalları şekil yapısına göre inceler.
Yukarıdaki bilgiler bizlere Saim Sakaoğlu ve Pertev Naili Boratav aracılığı ile ulaşır.Adı geçen yazarların eserlerini,bu iki araştırmacı tercüme etmiştir.Bu eserler ,Türk masalları üzerine yapılan araştırmalarda kullanılır.Masallar tek bir kaynaktan çıkar ve dahil oldukları milletlerin özelliklerini de alarak yollarına devam eder.Sakaoğlu’na göre; masal, belki de ilk ortaya atıldığı yerde bile saf şekliyle anlatılmaz. Kişi ve yer adları, unvanlar, hayvanlar, yiyecekler değişir.
TÜRK MASALLARI NEREDEN GELİR NEREYE GİDER?
Bilindiği üzere ,günümüzde en çok kullanılan ,içinde olay bulunan edebi metinler roman ve hikayedir.Bu türler 19.yüzyılda edebiyatımızda kullanılır.Daha öncesindeyse,destanlar,menkıbeler,mesneviler,halk hikayeleri ve masallar bulunur.Türk masalını anlamak için bu türlerin göz önünde bulundurulması gerekir.Türk edebiyatı incelenirken üç dönem olarak anlatılır.Destan dönemi(İslamiyet öncesi)/İslamiyet etkisindeki dönem/Batı etkisindeki dönem.Her dönemde,dönemin değişimleri,ortaya çıkan edebi eserlerin içeriklerine etki eder.Özellikle 11 yüzyıldan sonra ,islamiyetle tanışan Türkler,İran ve Arap edebiyatından etkilenir.Bu edebiyatın etkisiyle Divan edebiyatı oluşur.Bunun yanında halk,eskiden getirdiklerini anlatmaya devam eder.Halk edebiyatı türleri olarak karşımıza çıkan bu anlatım vesilesiyle masallar,günümüze kadar ulaşır.
Pertev Naili Boratav,Türk masalı üzerine en eski bilgilerin ,13. yüzyılın büyük şairi Mevlana'nın eserlerinde olduğunu söyler.Mevlana özellikle Mesnevi ve Fihimafih isimli eserlerinde ,düşüncelerini açıklamak için Türkçe fıkralar,hikayeler,efsaneler ve hayvan masalları anlatır.Mevlana 'dan sonra gelen, Şeyhi'nin (Harname) ve Nasreddin Hoca'nın eserlerinde de bu konulara rastlarız.
11.yüzyılda islamiyetle tanışan Türkler,doğu edebiyatından etkilenir.Türk masallarına bu anlamda baktığımızda,Doğu masal edebiyatının klasikleşmiş kitapları Türk masallarını etkiler.(Kelile ve Dimme,Binbir Gece Masalları gibi) Tanzimatla birlikte batılı türleri edebiyatımızda görmeye başlarız.Masal ,bu dönemde yazılan modern hikaye ve romanlarda da yerini alır.(Ahmet Mithat Efendi Kıssadan Hisse hikayesinde halk masalları,halk efsanelerini, modern teknikle birleştirerek anlatır.)
Geçmişi olmayanın geleceği olmaz derler.Geçmiş ,masallarda gizlenip,keşfedilmeyi bekler.Bu keşfe yardımcı olamak için,masalların geçmişini bilmek gerekir.Genel bilgiden sonra ,bir sonraki yazıda,masal örnekleriyle yolculuğumuza devam edeceğiz.
Az gittik uz gittik,dere tepe düz gittik,konduk göçtük,yedik içtik,lale sümbül biçtik,bir gönle daha seyran eyledik.
Not:Bu yazıda ,Berivan Can Emmez'in "SÖZLÜ GELENEKTEN MODERN MASALA: ÇOCUK EDEBİYATINDA MASAL ÜZERİNE HALKBİLİMSEL BİR İNCELEME "Yüksek lisans tezinden faydalanılmıştır.
Fatma DEVRİM
masalokuyalim
Yorumlar
Yorum Gönder